Smalbroek is een wegdorp, pal ten zuiden en zuidwesten van Beilen, in totaal 4 km lang. Hiervan ligt drie km ten oosten en één km ten westen van de rijksweg A28 (Groningen-Utrecht).
Terhorst ligt ten oosten van Smalbroek, en hiervan is bekend dat er in ieder geval in de 17e eeuw sprake was van bebouwing.
Smalbroek en Terhorst vormden in de 19e en 20e eeuw samen één marke. De naam Smalbroek is ontleend aan de veldnaam voor het weidegebied van de smalle broeklanden in de zogenaamde Dambroeken. In tegenstelling tot Terhorst had Smalbroek geen es.
De eerste boerderijen op Smalbroek werden omstreeks het jaar 1800 gebouwd. Rond het jaar 1900 stonden er boerderijen van de familie Hoeksema, Maat, Dunning, Mulder, Vredeveld en Wolleswinkel. In 1853 werd het ‘Armwerkhuis’ gebouwd, van de Nederlands Hervormde gemeente van Beilen. Hier woonde later de familie Muggen, thans de familie Stadman.
Armwerkhuis van de Ned. Herv. Diaconie, nu Smalbroek 26
Smalbroek 30 rond 1920
Het (niet meer bestaande) tolhuis werd gelijktijdig gebouwd met de aanleg van de nieuwe verharde straat van Beilen naar Pesse in 1863. Dit tolhuis stond in de buurt van Smalbroek 13.
Tolhuis
In 1894 heeft in het bos bij Smalbroek een muskusfabriekje gestaan. Onder druk van de inwoners heeft het gemeentebestuur de werkzaamheden in het fabriekje in datzelfde jaar nog laten stoppen, vanwege stankoverlast. De vermogende Beiler ondernemer Willem Kuik liet in 1935 een vakantiewoning bouwen op Smalbroek, bij de Makkumerplas. Hij liet hier ook een tennisbaan aanleggen, van waaruit de huidige Beiler tennisvereniging is ontstaan. Deze vereniging heet niet geheel toevallig: Smalhorst.
Nu Smalbroek 31
Net ten westen van Smalbroek stortte op 7 november 1941 een Engelse Wellington IC bommenwerper sqr. T2516 neer. Hierbij is de bemanning om het leven gekomen. Hun lichamen liggen begraven op het oude kerkhof aan de Torenlaan in Beilen. Op 25 juni 1943 stortte een Amerikaanse Boeing B-17F 384BG/547BS neer op Smalbroek.
In 1942 werd in het Terhorsterzand door de Duitsers een schietbaan aangelegd, waar de jonge rekruten leerden omgaan met een wapen. De restanten van deze baan zijn nog duidelijk aanwezig.
Rond 1910 stonden er acht woningen op Smalbroek, tien op Terhorst.
In 1960: 43 woningen op Smalbroek, op Terhorst 16 woningen. In diezelfde periode waren in beide buurten 46 landbouwbedrijven actief.
Na 1980 nam dit aantal drastisch af. Momenteel zijn er op Smalbroek en Terhorst nog 3 melkveebedrijven en een zorgboerderij.
Jan Abbing (Smalbroek 24) komt met vracht hooi van Terhorst
In 2011 is de historie en bewoning van onze buurten beschreven in een boek, door oud-inwoner Jan Wessels. Dit boek is inmiddels uitverkocht.
Moeder en dochter Brink bestuderen het boek over Smalbroek en Terhorst (2011)
Bronnen historische gegevens en foto’s: Historische Vereniging Beilen en het boek Smalbroek/Terhorst – Jan Wessels